TÜRKİYE’nin arz genç volkanik dağlarından olan Hasan Dağı’nda, volkanik hareketliliğin olup olmadığının incelenmesi üzere jeodezik ve fiziki sensörlerle takip çalışması başlatıldı. TÜBİTAK destekli projenin başkanlığını yürüteç Prof. Dr. Hacı Garaz Yılmaz, “Hasan Dağı’nda milattan ilk 6600 yıllında patlama reşit. Ondan beri idmansız. Ama Dünya Volkanoloji Birliği (IAVCEI), burayı etken yanardağ kendisine akseptans ediyor. Tığ dahi ondan dolayı araştırmayı umu ettik. Patlama olacak diye bir öz namevcut elbette amma olup, olmayacağı konusunda kimi bilimsel verilerle bu işi fora etmek lazım” dedi.
Aksaray ve Niğde sınırları içre saha kayran Hasan Dağı’nda facia riskinin azaltılması için İl Riziko Azaltma Planı (İRAP) hazırlama çalışmaları kapsamında, Aksaray Üniversitesi’nin ‘Hasan Dağı Volkanizmasının Tektonik ve Volkanik Açıdan Jeodezik ve Fiziki Sensörler ile İzlenmesi’ isimli projesi, 2021 yılında sunulduğu ‘TÜBİTAK 1001-Bilimsel ve Teknolojik Araştırmaları Destekleme Programı’na akseptans edildi.
İZLEME İSTASYONU KURULU
Proje kapsamında Aksaray Üniversitesi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Sazak Üniversitesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, MTA Genel Müdürlüğü, Aksaray AFAD Müdürlüğü ve Niğde AFAD Müdürlüğü ortak mesai yürütecek. Himmet kapsamında Hasan Dağı’nın 3 ayrı değişik noktasına jeodezik ve fiziki sensörlerle takip istasyonu kuruldu.
Projenin başkanlığını yürüteç Aksaray Üniversitesi Yer Bilimi Mühendisliği Kürsü Başkanı Prof. Dr. Hacı Kasıt Yılmaz, kurulan 3 istasyon sayesinde 24 saat boyunca enstantane olgun alabildiklerini belirtti. Prof. Dr. Yılmaz, şunları söyledi
‘Hasan Dağı volkanizmasının tektonik volkonik açıdan, hem jeodezik hem dahi fiziki sensörlerle izlenmesi amacını taşıyan projemiz var. Proje kapsamında Hasan Dağı eteklerinde biri şu dakika bulunduğumuz Helvadere mevkisinde, diğeri Dikmen köyü yukarısında, tıpkısı gayr da Niğde tarafında koyulmak için 3 izleme istasyonumuz var. Bu istasyonlarımızda jeodezik ve fiziki sensörlerle tığ burayı çakozlamak istiyoruz. Burada hareketlenme var mı diye niteleyerek. Bu 3 istasyonda 24 saat yargılama marifet alacağız. Onları elan sonra değerlendireceğiz. Yine antrparantez Tuz Gölü Fay hattında Hasan Dağı’nın doğusunda geçen 14 kampanya noktalarımız var. Oralardan bile 6 ayda tıpkısı ölçü alıyoruz. Yine buralarda tiltmetre var, eğiklik ölçer var. temas magmada başkalık olduğunda, eğimde bir değişiklik oluyor mu, onlara bakacağız. Gaz çıkışlarındaki alev farklarına, gazlardaki değerlere bakacağız. Yine kıvılcım farklarına bakacağız. Bunun sonucunda Hasan Dağı’nda bu aktiviteler var mı, yok mu, bunu incelemeye çalışacağız. Bu 36 aylık tıpkı projedir. 15 Küçük Ay 2022’bile resmen bu proses başladı. Bu süreç içinde vacip malzemeleri satın alarak bu tesisleri kurduk.”
MİLATTAN ÖNCEKI 6600 YILINDA PATLAMA OLDU
Prof. Dr. Yılmayan, Hasan Dağı’nda en son milattan önceki 6600 yılında volkanik patlama yaşandığını belirterek, “O zamandan beri kaba. Amma Dünya Volkanoloji Birliği (IAVCEI), burayı enerjik yanardağ adına kabul ediyor. Tığ bile ondan ufuk araştırmayı iştiyak ettik. Patlama olacak diyerek tıpkısı molekül bulunmayan bittabi, amma olup, olmayacağı üstüne birtakım ilmî verilerle bu işi fayrap etmek geçişsiz” diye niteleyerek konuştu.
Hasan Dağı eteklerinde 3 değişik noktaya kurulan istasyonlarda entelekt veriler aldıklarını belirten Prof. Dr. Yılmaz, “1 Çatlak itibariyle 3 istasyonu yapılış ettik. 10 Aralık itibariyle birlikte ‘GPS’ aletimizle verileri alıyoruz. Milimetrik düzeyde, enstantane daima, istediğimiz aralıklara kalık saniye, aynı saniye, iki saniye aralıklar bilgelik alıyoruz. Ufki ve düşeyde boyut değişiyor mu, değişmiyor mu, onu inceleyeceğiz. Bunların ant seyirlerini çözümleme edip, ondan sonradan sonucu varacağız. İlk verileri dahi ağustos ayı itibariyle alacağız” dedi.
TEDİRGİN OLACAK BİR GENIŞLIK YOK
Prof. Dr. Yılmayan, Hasan Dağı’nda volkanik patlama olacak diyerek gergin olacak benzeri durumun söz konusu olmadığını kaydetti. Prof. Dr. Yılmayan, “Sodyum Klorür Gölü Fay hattı de buradan geçiyor. 2020 yılında Niğde Obruk aracılığıyla 5,2 yer sarsıntısı olmuştu. Projenin huruç amacı bile o haddizatında, Hasan Dağı’nda tıpkısı cıvıltı var dahi orayı etkiliyor mu, depremle olan ilişkisini ilgilenmek için bu projeyi gerçekleştireceğiz” diyerek konuştu.
Proje ortaklarından AFAD İl Başöğretmen Cezmi Türkmen birlikte Hasan Dağı’ndaki bütün verileri ilmî namına ortaya koymaya çalıştıklarını belirtti. Türkmen, “Bu bilimsel ayrımsız projedir. Hem Sodyum Klorür Gölü Kırık hattı hem birlikte Hasan Dağı ile ilgili bilcümle verileri ilmî namına tarh etmek istiyoruz. Bilimsel sıfır verileri birlikte kaplamak istemiyoruz. Altın hocalarımıza güveniyoruz. Onların ön görüsü ve bizi yönlendirmesiyle bu projeye başladık. TÜBİTAK’a başvurduk ve akseptans etti. TÜBİTAK, Türkiye’bile önceki projelere bindi veriyor. Yaptığımız projede Türkiye’birlikte evvel projedir. Tabi bu veriler geldikçe hocalarımız bu verileri değerlendirip, hangi kabul etme geldiğini raporlayacaklar. Tığ üstelik AFAD adına üzerimize ne düşüyorsa yapmaya çalışacağız” ifadelerini kullandı.
‘HASAN DAĞI’NDA AKARSU BUHARI ÇIKIŞLARI VAR’
Hasan Dağı’nda su buharı çıkışlarının olduğunu rapor fail Türkmen, “Doğal Gaz çıkışımız namevcut, amma akarsu buharı çıkışlarımız var. Zira volkanik olsun, olmasın yerin altına seçme 33 metreye indiğinizde şule 1 santigrat mertebe artar. Nedeniyle burada aşağıda magma tabakası var. Zımnında flama derecesi faziletli. Aşağıda bağımlı su varlığı de var. Akarsu varlığı olduğu üzere bu yalaz suyu baş döndürücü aşama ısıtıp, su buharına dönüştürüp çatlaklıklardan üst çıkmasına sebep oluyor. Bu tür volkanik dağlarda, akarsu buharının çıkması haddinden fazla normaldir ve olması gerekendir. Su buharları kazanç. Amma burada balaban olan bizim istemediğimiz gazların açığa çıkmasıdır. Onlar belirtilir, ama şu anne büyüklüğünde Hasan Dağı’nda o kabil gazları ölçmedik. Şu an hiçbir endişemiz bulunmayan” dedi.
Hasan Dağı’nda sürekli doğal gaz ve yalım ölçümleri yaptıklarını tamlayan Türkmen, ” Sistemimizi bile kurduk, 4-5 parametreyi ölçüyoruz şu anda. Parametrelerin benzeri tanesin değişmesi değil, filhakika hepsinin aynı anda değişmesi lazım. her geçim varsa parametrelerin hepsinde mübayenet olur. Aynı oynak üzerinden akıntı edemeyiz. Bu parametrelerin hepsini ölçüyoruz, değme başkalık olursa hocalarımız bizi yönlendirecek. Sunma bir iki 3 maaş malumat alıp değerlendirmemiz lazım. Gelişmemiş zamanlı veriler kayışçı oluyor. Makul belirleme yapamıyoruz. O yüzden günce verilere değerlendiremeyiz” diyerek konuştu.
